این رمان، یکی از سیاسی‌ترین آثار ادبیات داستانی ایران پیش از انقلاب است که عشق، هنر، و مبارزه را در هم می‌آمیزد تا تصویری از دلهره، شور، و راز در دل تاریخ بسازد.

۱. استاد ماکان؛ نماد روشنفکر انقلابی
استاد ماکان، نقاشی‌ست که زندگی‌اش را وقف هنر و سیاست کرده. او مردی منزوی، مصمم، و بی‌اعتنا به ظواهر زندگی‌ست. در ساختاری خفقان‌آور، هنر را به ابزار افشاگری تبدیل کرده. اما این تعهد، بهایی سنگین دارد: تنهایی، بی‌عاطفگی، و در نهایت مرگ. استاد، به‌شکلی نماد روشنفکر مبارزی‌ست که هیچ‌گاه زندگی شخصی‌اش را جدی نگرفت. چشم‌ها در تابلو، به‌نوعی بازتاب پشیمانی خاموش اوست.

۲. فاطمه؛ زنی میان دو جهان
فاطمه میان دو طبقه، دو نقش، و دو خواسته گرفتار است. از یک‌سو، زنی اشراف‌زاده با ظاهر موقر؛ از سوی دیگر، انسانی تشنه معنا و تجربه. عشق به استاد، برای او فقط دلدادگی نیست؛ شورشی‌ست علیه طبقه خودش. اما او نمی‌فهمد که استاد، درگیر جهان دیگری‌ست. همین ناتوانی در هم‌زبانی، منجر به دل‌سردی می‌شود. فاطمه در نهایت، به زنی خاموش تبدیل می‌شود که راز عشقش را فقط به تابلو سپرده.

۳. نگاه، به‌مثابه قضاوت
تابلوی «چشم‌هایش»، مرکز معنایی رمان است. این تابلو، نه‌فقط تصویری از چهره زن، که بیانیه‌ای‌ست از درون مرد. ماکان از زبان نقاشی سخن می‌گوید؛ چون کلمات برایش کافی نیستند. چشم‌ها هم عاشق‌اند، هم خائن، هم داور. فاطمه با دیدن تابلو، برای اولین‌بار خود را از نگاه دیگری می‌بیند. آن نگاه، هم دردمند است، هم طلبکار. این لحظه، نقطه اوج داستان است: مواجهه با حقیقتِ خویش.

۴. جامعه‌ای که عشق را ناتمام می‌گذارد
در بستر سیاسی خفقان‌زده، هیچ چیز مجال کامل شدن ندارد. عشق، مبارزه، هنر، همه در نیمه راه می‌مانند. فاطمه، عشقش را پنهان می‌کند. استاد، احساساتش را در قاب‌ها دفن می‌کند. راوی، فقط در گذشته جست‌وجو می‌کند، نه حال. «چشم‌هایش» تمثیل نسلی‌ست که همیشه دیر رسیدند. ساختار جامعه، فرصت تجربه عمیق انسانی را از آن‌ها گرفت. سرنوشت همه، همان چشم‌هایی‌ست که هیچ‌گاه به آرامش نرسیدند.

۵. راوی؛ مردی که فقط تماشا می‌کند
راوی، نماد نسل بعد است؛ نسلی که فقط نظاره‌گر گذشته بوده. او کنجکاو است، اما نه شجاع. راز را باز می‌کند، اما وارد عمل نمی‌شود. او دلش می‌خواهد بفهمد، اما نه برای تغییر، بلکه از روی کنجکاوی. این بی‌عملی، بخشی از فضای سرد و تماشاگرانه‌ی رمان است. راوی نه عاشق است، نه انقلابی؛ فقط صدای خفه‌ی هر دوی آن‌ها را ثبت می‌کند.

۶. داستانی از زیستن در حاشیه
«چشم‌هایش»، قصه آدم‌هایی‌ست که هیچ‌گاه نتوانستند مرکز جهان خود باشند. فاطمه، همیشه در حاشیه استاد بود. استاد، همیشه در حاشیه جامعه. راوی، در حاشیه تاریخ. بزرگ علوی، هنرمندانه نشان می‌دهد که چگونه عشق، در نبود آزادی، همیشه ناقص می‌ماند. این رمان، مرثیه‌ای‌ست برای ناتمام‌ماندن‌ها؛ برای چیزی که می‌توانست باشد، اما نشد. و چشم‌ها، همیشه نگران، همیشه خیره، همچنان نگاه می‌کنند.